Yes to Pen and Book & No to AKA-47

Tuesday, April 24, 2007

maxaa Soomaaliya dhibka logu aburay oo na loga tagay waa su'aal jawaab u bahan hadaba ayaa ka danbeyay dhibkaas .

waa maxay soomaali? soomaali waa hal magac oon kala qayebsami karin balse hadi si loo firsho qayebsami kara.waxaa dhab ah oo aan la xaqiri karin in ay soomaalidu tahay hal qoyes oo mel ka so wada tosa ama hal beel oo fijaan wax ku wada cuna hadaba waa maxaa iska galay qabiil iyo soomaalinimo.waa talo u bahan in laga wada fadhisto oo wax la iska waydiyo waxaad iso qori karta waraaq si aan u fahmo dhibka iyo talada hada u tala soomaaliya?e-mail ku waa jigreboi@gmail.com

No comments:

Post a Comment

IslamicPrayer times

Prayer Times For 6 Million Cities Worldwide
Country:

Prayer Times For 6 Million Cities Worldwide

Country:

Mansha'allah feel free brothers and sisters...Figrada umada

Jigjiga is a city in the Ogaden region of Ethiopia, the Ogaden being the area inhabited mostly by ethnic Somalis. The area was claimed by an Ethiopian emperor in the early 20th century and the British, who had interests in the area allowed the area to pass into Ethiopian hands, despite it being an area predominantly used by nomadic Somalis.The city is a 3-4 hour drive from Harar on the road which eventually crosses the border with Somaliland, going onto the capital Hargeisa.My Dad told me that Jigjiga was a dump but this was not our experience. We were first led off by a policeman who seemd to want to introduce us to his boss, but his boss had better things ot do than to meet two foreigners so we spent the rest of the day wandering the streets meeting very many very friendly people. It was a great day.
Peace Of allah be upon You Treat everyone as Your own brother or Your sister" Thank You and I love You because Your my brother or sister

BARO DASTUURKA WADANKAGA HOYO

Dastuurka ku Meel Gaarka ah Dowladda Federaalka ee Soomaaliya DOWLADDA FEDERAALKA EE SOOMAALIYA JULY 2003 NAIROBI Hordhac Bismillaahi Raxmaani Raxiim ANNAGOO AH DADKA JAMHUURIYADDA SOOMAALIYA, waxaanu isla gaarnay in aanu dhisno Dowlad Federal ku Meel Gaarka oo madaxbannaan, haddaba annagoo:- AQOONSAN : Kala duwanaanshaha dalka dhinnacyada dhaqanka iyo beelaha, maskaxdana ku haynna baahida nabad ku wadanoolaanshaha, qaran xor ah, madaxbannaan, mid ah, qeybsami karin XUSUUSAN: Dhibaatada dadka, dagaalka sokeeya, haaraha, arxandarada, nabadgelyo la’aanta iyo ku-tagrifalka awoodda Dowladihii xukunku dhexda ku urursanaa ee dadkeena iyo dalkeena horey loogu fuliyey iyo dareenka in la abuuro jawi lagu noolaado sinnaan, ku-dhaqanka sharciga, caddaalad bulsho, sharafta, kalsoonida shakhsiga iyo qaranka, dimuqraadiyadda dhammaan ragga iyo haweenka dalkeena. GARWAAQSANAY: Xaqa doonista in la dhiso dowlad federal ku meel gaar ah madax-bannaan oo ay Soomaaliya yeelato ay tahay nooca xukuumadda la aqbali karo in lagu dhaqo dalkeena aynu jecelnahay oo ku fadhida mabaadi’da dimuqraadiyadda – Xornimo, Walaaltinimo iyo Caddaalad. GO’AANSANAY: Ku dhaqanka habka waddaniyadda, dastuurka iyo xukun wanaagga iyo mabaadi’da la xisaabtanka, furfurnaanta iyo qarsoodi la’aanta KU KALSOON: Khayraadka dabiiciga iyo qaranimada – Dhulka, Macdanta, Webiyada iyo Kaymaha dalkeenu leeyahay. AYAAN WAXAAN HALKAN KU ANSAXINAY, KUNA QAADANAY AXDIGAN. QEYBTA 1AAD: MADAXBANNAANIDA IYO XUDUUDDA SOOMAALIYA QODOBKA 1.0 MADAXBANNAANIDA DADKA SOOMAALIYEED Jamhuuriyadda Soomaaliya waxay ku dhaqmeysaa qaab-xukuumadeed Federaal ah, waxaana loogu yeeri doonaa Dowladda Federaalka Ku Meel Gaarka ah oo ah mid madaxbanaan lehna xorriyad buuxda oo ku salaysan sinnaan, caddaalad, nabad, midnimo iyo ku-dhaqanka sharciga. Dhammaan awooda xorriyadda waxaa leh shacabka Soomaaliyeed, waxaana si toos ah ama si dadban u fulin kara ha’adaha wakiilka ka ah, sida uu qabo Axdigani iyo Shuruucda kale ee dalka. Xorriyadda ku-dhaqanka madaxbannaanida looma xilsaari karo qof, koox ama dabaqad mana jiro qof iskiis/iskeed isugu xilsaari kara, ama fulin kara awood dowladeed oo aan ka soo jeedin Axdiga Dowladda ayaa metesha dhaqamada, xeerka iyo caadooyinka bulshada Soomaalida QODOBKA 2.0 XUDUUDAHA SOOMAALIYA Midnimada, mid ahaanshaha dhuleed, xorriyadda siyaasadeed iyo madaxbannaanida Jamhuuriyadda Soomaaliya waa muqadis lama qaybshaan ah Madaxbannaanida xudduuudeed waxay ka kooban tahay dhulka, jasiiradaha, xudduuda badda, dhulka hoostiisa, hawada sare iyo goobta ay qaaradda kaga taal. Xudduudaha: Jamhuuriyadda Soomaaliya waxay leedahay xudduudaha soo socda:- Waqooyi: Gacanka Cadmeed Waqooyi Galbeed: Jamhuuriyadda Jabuuti Galbeed: Jamhuuriyadda Federaalka ah ee Itoobiya Koonfur iyo Koonfur Galbeed: Jamhuuriyadda Kenya Bari: Badweynta Hindiya QODOBKA 3.0 SAMAYNTA SHARCIGA Jamhuuriyadda Federaalka ku Meel Gaarka ah ee Soomaaliya waxaa lagu dhisay sarraynta sharciga, waxaana lagu dhaqi doonaa Axdiga Axdiga Dowladda Federaalka Ku Meel Gaarka waa xeerka ugu sareeya oo ay hoos yimaadaan dhammaan hay’adaha iyo qof kasta waxaana meelmarinaya sharciga Jamhuuriyadda Federaalka ee Soomaaliya oo dhan. Xeer kasta oo aan la socon karin ama ka horimaanaya Axdigan wuxuu noqonayaa wax kama jiraan Jiritaanka, sharcinimadiisa ama habka fulintiisa ama faafinta Axdigan, ma jirto maxkamad, waax ama wakaalad (Hayad) dowladeed oo ka horiman karta. QODOBKA 4.0 XOOJINTA AXDIGA Axdiga waxaa loo tarjamayaa sidatan: Hirgelinta qayimka xukunka wanaagsan Horumarinta sharafta, xuquuqda iyo xorriyadaha aasaasiga ah iyo dhaqanka sharciga Qof kasta wuxuu xaq u leeyahay in uu maxkamad hor keeno cabasho la xiriirka in sharci la faafiyey nuxur ahaan ama qeyb ahaan uu yahay mid ka hor imaanaya Axdiga. Maxkamaduhu waxay awood u leeyihiin in ay bixiyaan amar ama ay qaadaan talaabada ku haboon baaqa faqradda (2). QODOBKA 5.0 DIFAACA AXDIGA Isku day kasta oo lagu doonayo in lagu dhiso xukuumad ka hor imaaneysaa Axdigan, wuxuu noqonayaa mid sharci daro ah Xeerka Golaha Shacabku meelmariyo haddii uu meel ka dhac ku yahay xorriyadda, midnimada dhuleed iyo madaxbannaanida Soomaaliya, wuxuu noqon doonaa mid aan sharci ahayn Golaha Shabka wuxuu meel marin karaa sharci lagu fulinayo qodobkan QEYBTA 2AAD: JAMHUURIYADDA FEDERAALKA AH EE SOOMAALIYA QODOBKA 6.0 DHISMAHA XUKUUMADDA FEDERAALKA KU MEEL GAARKA AH Soomaaliya waxay noqon doontaa Jamhuuriyaada Federaalka ku Meel Gaarka ah oo madaxbanaan Jamhuuriyadda Federaalka ee Soomaaliya waxaa lagu dhisay mabaadi’da Jamhuuriga ah ee xukun wanaagga, xorriyadda, ku-dhaqanka sharciga, dimuqraadiyadda, ka qeybgelidda xukunka, waadix, la xisaabtan, qeybinta awoodaha, baaris iyo xisaab-celin iyo ixtiraam sharafta bani’aadamka. QODOBKA 7.0 MAGAALO MADAXDA SOOMAALIYA Magaalo madaxda xukuumadda Federaalka Ku Meel Gaarka ee Soomaaliya waa Muqdisho (Xamar) Caasimadda waxay yeelan doontaa maqaam gaar ah, waxaana lagu maamuli doonaa sharci gaar ah, Xukuumadda Federaalka ku Meel Gaarka ah waxaa u banaan in ay xarun ka dhigato magaalo kale inta nabadgelyada Muqdisho laga sugayo, haddii aysan qodobka Axdiga ka hor imaaneynin? QODOBKA 8.0 CALANKA IYO ASTAANTA Calanka qaranka ee Dowladda Federaalka Ku Meel Gaarka ah waa buluug furan, cirka u eg, afar gees ah, dhexdana ku leh xiddig cad shan gees leh madaxyo siman leh. Astaanta Dowladda Federaalka ku Meel Gaarka waxay ka kooban thay: gaashaan buluug furan oo leh xiddaayda dahabiya, dhexdana ku leh xiddig shan geesley ah oo dheeh qalin ah leh. Gaashaanka dushiisa waxaa ku yaal rukummo carbeed oo xardhan, lehna shan madax oo dahabiya oo ay labada geesaha ku yaallaa ay kala qaaran yihiin, hareeraha waxaa ka haya labo shabeel oo dabiici ah oo isku beegan, kuna kala taagan labo waran oo isku weydaarsan caaradda hoose ee gaashaanka, ayna weheliyaan labo caleen-cawbaar dabiici ah, diilin caddina ku gogolan tahay. QODOBKA 9.0 AFAFKA DALKA Afafka rasmiga ah ee Jamhuuriyadda Soomaaliya waa Afka Soomaaliya (Maay iyo Maxaatiri) iyo afka Carabiga Afka labaad ee rasmiga ah ee xukuumadda Federaalka Ku Meel Gaarka ah ee Soomaaliya waa afka Ingiriiska. QODOBKA 10.0 DOWLADDA IYO DIINTA Islaamka ayaa ah diinta Soomaaliya Shareecada Islaamka ayaa saldhig u ah dhammaan shuruucda qaranka QODOBKA 11.0 CALAAMADAHA QARANKA Calaamadaha qaranka ee Jamhuuriyadda Soomaaliya, waxay ka kooban yihiin: Calanka Qaranka Heesta Qaranka Dharka Ciidanka, iyo Shaabadda Rasmiga ah QODOBKA 12.0 WAAJIBAADKA MUWAADDINKA Waxaa muwaaddin kasta waajib ku ah: in uu dhowro qodobada Axdiga, isla markaasna uu fidiyo xigmaddiisa iyo ujeeddooyinkiisa Ilaalinta iyo difaaca Axdiga iyo shuruucda kale ee dalka U howgalka dhowrista midnimada qaranka iyo samo ku wadanoolaanshaha Ilaalinta deegaanka iyo khayraadka dabiiciga ah Badbaadinta iyo xanaanada hantida guud iyo tan gaarka ah Difaaca dalka, sugidda nabadgelyada gudaha, ilaalinta midnimada qaranka iyo xejinta sirta Dowladda Waxaa qof walba ku waajib ah bixinta canshuuraha, sida uu qabo sharciga Waajibaadka lagu qeexay faqradda(1) waxaa si isku mid ah loogu fulinayaa muwaaddiinta iyo shisheeyahaba QEYBTA 3AAD – JINSIYADDA SOOMAALIYA QODOBKA 13.0 HELIDDA JINSIYADDA Sida lagu bilaabay Axdiga, jinsiyadda waxaa lagu heli karaa: Dhalasho Diiwaangelin Naturalisation QODOBKA 14.0 JINSIYADDA DHALASHADA Qof kasta oo asalkiisu Soomaali yahay wuxuu xaq u leeyahay jinsiyadda Jamhuriyadda Soomaaliya, ay shardi tahay: Inuu ku dhashay Jamhuuriyadda Soomaaliya ama Aabihiis uu heysto Jinsiyadda Jamhuuriyadda Soomaaliya Qofka sifaha qodobkan ku heysta jinsiyadda lagama qaadi karo jinsiyadda. QODODBKA 15.0 JINSIYADDA …DHAARINTA? 1. Qof kasta oo caadi ahaa degan Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya toban sanno (10) isku xigta, isla markaana, Soo buuxiya shuruudaha xeerka Golaha Shacabka soo saaro wuxuu weydiisan karaa jinsiyadda Soomaalinimo. Qof kasta oo ku dhasha meel ka baxsan Jamhuuriyadda Federalka Soomaaliya, oo mid ka mid ah waalidkiis ay yihiin ama u dhasheen Jamhuuriyadda Federalka. QODOBKA 16.0 LABO JINSIYADOOD Qof kasta oo ka mid ah Jamhuuriyadda Soomaaliya wuxuu qaadan karaa labo jinsiyadood. QODOBKA 17.0 KA QAADISTA JINSIYADDA Qofka jinsiyadda Soomaaliya waa laga qaadi karaa haddii uu ku helay si khiyaamo, been abuur, uu qariyey arrimo jira ama arrimo kale oo sharci daro ah. QEYBTA AFRAAD: HABKA FEDERAALKA QODOBKA 18.0 MABAADI’DA HABKA FEDERAALKA Sida lagu qeexay Axdiga, habka federaalka ayaa ah qaab siyaasadeedka xukuumaddda Federaalka qaranka, dowlad-goboleedyada iyo maamulada gobolada oo si xor ah u ogaalada habka iyo falsafadda qaab-xukumadeedka, qeybinta iyo baahinta awooda si loo horumariyo baahida qaranka ee siyaasadda, dhaqaalaha iyo bulshada. Waxaa lagu dhisi doonaa sagaashan (90) maalmood gudahood dhsimaha xukuumada Federaalka Ku Meel Gaarka ah ka dib guddiga Federaalka si uu u soo dhameystirio isla markaasna uu ula socdo howsha habka Federaalka guud ahaan Jamhuuriyadda Soomaaliya, marka uu ansixiyo Golaha Shacabka Ku Meel Gaarka ah ee Soomaaliya. QODOBKA 19.0 BAAHINTA AWOODDA Magaca rasmiga ah ee xukuumadda qaranka Soomaaliya, waxa uu noqon doonaa “Xukuumadda Federaalka Ku Meel Gaarka ah e Jamhuuriyadda Soomaaliya” Xukuumadda Federaalka Ku Meel Gaarka ah waxay dhirigelin doontaa dowlad-goboleedyada iyo maamulada gobolada hadda jira. Jamhuuriyadda Soomaaliya waxay ka kooban tahay: Xukuumadda Federaalka ee Ku Meel Gaarka ah Dowlad-Goboleedyo Maamulada Gobolada Sida uu qabo Axdigani, haddii xukuumadda Federaalka Ku Meel Gaarka ah ay ku dhamaystiri weydo gaarsiinta habka federaalka dalka oo dhan labo (2) sano iyo bar gudahood, xukuumadda Federaalka ku meel gaarka ah waxay waynaysaa codka kalsoonida ee Golaha Shacabka, taasoo u horseedaysa dhismaha xukuumada bedesha tii dhacday. Xukuumadda Federaalka Ku Meel Gaar ah ee lagu dhisay faqradda (3) waa in ay ku gaarsiisaa dhammaan dalka Soomaaliya habka Federaalka sannad (1) gudahiis Waxaa la dhisi doonaa Wasiirka Dastuurka iyo arrimaha Federaalka oo u xilsaaran arrimaha xukuumadda federaalka iyo dastuurka iyo mas’uuliyadaha kale ee uu Axdigu u xilsaaro. QODOBKA 20.0 QEYBAHA AWOODAHA Waxaa jiri doona awood qeybin ujeedadiisu tahay qabashada iyo qoondaynta khayraadka dalka iyadoo la raacayo xeerarka uu meelmariyo Golaha Shacabka Muddada Xukuumadda Federaalka ku Meel Gaar ah waxay Xukuumaddu magacaabideeda ku salayn doontaa caddaalad iyo sinnaan ugu qaybin beelaha iyadoo la buuxinayo shuruudaha loo baahan yahay. QODOBKA 21.0 HAYADAHA DOWLADDA Waxaa jiri doona hay’adaha kaabayaasha dowladda ee kala ah: Hanti Dhowrka Guud Xeer-Ilaaliyaha Guud Xisaabiyaha Guud Guddoomiyaha Bangiga Dhexe Garyaqaanka Guud Hay’adaha kor ku xusan waxay howshooda mas’uuliyadeed ka fulin doonaan dalka oo dhan, sida uu qabo xeerka. QODOBKA 22.0 GOLAYAASHA DOWLAD-GOBOLEEDYADA IYO GOBOLADA Waxaa jiri doona goleyaal dowlad-goboleed iyo gobol, golayaashaas ayaa ah awoodda ugu sareysa maamulka gobolka Goluhu wuxuu ka kooban yahay: Degmo kasta afar (4) xubnood oo ay midi haween tahay Golaha gobolka aya iska dhexdooran doona guddoomiyaha gobolka iyo labbo ku-xigeen Iyadoo aan meel looga dhicin qodobada guud ee Axdiga, goluhu wuxuu sameysan doonaa xeer hoosaadkiisa iyo xeerar dhanbal ah Sida ay qabaan xeerarka dalku, golaha gobolka wuxuu fuliyaa xeerka canshuurta gobolka, sidoo kale wuxuu ansixiyaa miisaaniyadda gobolka, xisaabinta iyo baarista. Sharciga ayaa habeyn doonaa xiriirka booliska gobolka iyo kuwa Xukuumadda Federaaliga ah Guddoomiyaha gobolku wuxuu mas’uul ka yahay xiriirka u dhexeeya gobolka iyo xukuumadda federaalka ah Xubnaha golaha gobolka waxaa soo magacaabi doonaa ama soo dooran doonaa beelahooda/deegaankooda Sharciga ayaa qeexi doona hab-dhismeedka, qaabka iyo howsha xilalka gobolka. QEYBTA SHANAAD: XEERKA XUQUUQDA (ILAALINTA XUQUUQDA ASAASIGA IYO XORIYADDA DADKA) XUQUUQDA AASAASIGA AH IYO XORIYADDA QODOBKA 23.0 XUQUUQDA AADANAHA IYO SHARAFTA Jamhuuriyadda Soomaaliya waxay aqoonsanaysaa Baaqa Caalamiga e Xuquuqda Aadanaha oo ah Axdi ay dhaqan gelisay Qaramada Midoobay bishii Disember 10, 1948. Xuquuqda madaniga, siyaasadda, dhaqaalaha, bulshada, dhaqanka iyo xiriiro kale oo caalami ah oo la xiriira xuquuqda aadanaha oo ay Jamhuuriyadda qeyb ka tahay. Muwaadin waliba wuxuu xaq u leeyahay xuquuqda: Degaanka, shaqo, socdaal xor ah meel kast oo ka tirsan dalka mana la dhoofin karo, kana bixi karo soona geli karo. Abaabulo, aasaaso, ka qeyb galo ururo siyaasadeed, shaqo, xirfad ama bulsho oo waafaqsan sharciga, ayadoo amar la soo weydiin Dowladda Doorasho ka qeyb galo marka da’diisu gaarto 18 sanno U loolamo shaqo kasta oo banaan Ma jiri doonto faragelin waraqadaha gaarka ah, qalabka isgaarsiinta cusub, website, email iyadoo sharci gaar ah loo habeyn doono QODOBKA 24.0 U SINAANTA MUCAADANIINTA SHARCIGA HORTIIS Muwaadin waliba ee Jamhuuriyadda Soomaaliya way u siman yihiin sharciga hortiis iyo xeerarka Axdiga Ku Meel Gaark ah, ayadoo aan kala saarin jinsi (lab/dheddig), dhaqaale, magaamka bulshada iyo fikradaha siyaasadeed, isla markaana xaq u leeyahay ilaalin, sinnaan iyo dheef siman sharciga hortiis, ayadoon loo kala saarin midab, dhalasho, luqad iyo diin. Sinaanta waxay ka mid ah xuquuqd buuxda iyo xoriyad taam ah QODOBKA 25.0 XUQUUQDA NOLOSHA, XORIYADDA GAARKA IYO NABADGELYADA Qof waliba wuxuu xaq u leeyahay xuquuqda nolosha, qofna lagama qaadi karo si ogaal ah Qofna lagama qaadi karo xoriyadiisa gaarka ah iyo nabadgelyada gaarka ah uu ku noolaado meel kasta oo ka tirsan Jamhuuriyadda Soomaaliya Qofna laguma xukumi karo baaritaan gurigiisa, hantidiisa ayadoo aan la helin awood garsoor oo la xiriirta caafimaad iyo canshuur. Mar waliba sharafta gaarka ah iyo damiirka qofka la dhowraa Waxaa mamnuuc oo dembi ah qof loo geeysto fal dembi ah oogada ama qalbiga amd fal qofka ku xukumaya cadaadis xoriyadda gaarka ah Qofna lama xiri karo nooc kastaba lamana xadidi karo xoriyadda gaarka ah aan ka ahayn marka looxiro flagrante delecto ama amar kale ee awooda garsoorka Sida lagu qeexay sharciga, qofkii lagu xiray tuhun ama la cadaadiyo xoriyadiisa , muddo 48 saacadood gudahood waa in la soo hor istaagiyaa maxkamad, waqtigana waxaa qeexi doono sharciga. QODOBKA 26.0 XUQUUQDA OOGIDDA DACWADDAHA IYO ISDIFAACA Qof waliba wuxuu xaq u leeyahay dhegeysiga dacwadaha iyo isdifaaca Qof waliba oo lagu eedeeyo fal dambi:- Waxaa loo qaadanayaa inuusan ahayn eedeysane inta ay ka xaqiijiso maxkamada Waxaa lagu wargelinayaa sida ugu macquulsan, luqad uu fahmi karo si faahfaahsan, nooca dembiga lagu soo oogay Waxaa la siinayaa waqti ku filan iyo tashiilaad isu diyaarin difaaca heer kasta oo dhegeysiga dacwada. Qof walba la xiro, xabiso amd la xadido waxaa loo ogol yahay inuu is difaaco maxkamada hortiis shakhsi ahaan ama la xiriiro ehelkiis, qareenkii oo duurto markuu doono Xukuumaddu, ayadoo tixgelinaysa sharciga, gargaar sharci lacag la’aan ah u fidinaysaa muwaadinka aanan awoodin qareen inuu iskiis u qabsado. QODOBKA 27.0 Marka laga reebo ogolaansha qofna lagama carqaladeyn karo xoriyadiisa kulan ama isku xirnaanta sida:- 1. in si xur ah ula ururo qof kale iyo in si gaar ah u abaabulo ama ka mid noqdo ururada shaqaalaha ama ururo kale oo danahiisa ilaaliya. 2. Qaban-qaabiyo ama ka qayb galo shir kast ama bannaan-bax 3. Si xor ah u dhiibto fikradihiisa, afka ama qoraal ama nooc waliba ayadoo aan jirin faaf-reeb 4. Shaqaalaha Dowladda Federaalka ku Meel Gaarka ah waxay xaq u leeyihiin inay abuuraan ururo shaqaale si ay u ilaaliyaan danhooda sida xeerka qeexaya. 5. Ma jiri karto awood sharci sameyn oo aan la socon karin ama ka hor imaaneysa qodobkan haddii uusan xeerka laga hadlaya waafaqsanayn faqradaha hoos ku qoran:- 1. kaasoo looga baahan yahay danaha difaaca, nabadda, nidaamka damiirka iyo caafimaadka dadweynaha 2. kaasoo looga baahan yahay ilaalinta xuquuqda iyo xoriyada dadka kale 3. kaasoo xadiday saraakiisha, xubnaha ciidamada ama shaqaalaha dowladda hoose 4. in lagu diiwaan geliyo ururada shaqaalaha iyo urarada shaqaalaha ee la halmaala galka diiwaangelinta, sida qeexay xeerka QODOBKA 28.0 XORIYADDA WARBAAHINTA IYO WARBAAHINTA Dowladda Federaalk ee Ku Meel Gaarka ah waxay sugeysaa xoriyadda jaraa’idka iyo warbaahinta xorta ah sida waafaqsan sharciga Qof waliba wuxuu xaq u leeyahay in si xur ah u bandhigo fikradiisa gaarka ah si kastaba ha ahaatee. Qodobka 29.0 Xuquuqda Aasaasidda Xisbiyo Siyaasadeed 1. Dowladda Federalka ee ku meel gaarka ah waxay dhiiri gelinaysaa in abuurmaan xisbiyo siyaasadeed, oo waafaqsan xeerka. 2. Sida xeerka qabo, dhammaan muwaadiniinta waxay xaq u leeyihiin inay ka mid noqdaan xisbiyo siyaasadeed, qorshe siyaasadeed oo si cad ugu tarjumo ajendooda siyaasad qarameed 3. Xisbiyada siyaasadeed waxay u furnaan doonaan dhammaan muwaadiniinta iyadoo hoggaan laga dhiganaayo mabaadi’ida guud ee dimoqraadiyada. 4. Xisbi siyaasadeed kasta oo leh qaab dahsoon oo u eg urur mileteri amd qabiil waa mamnuuc 5. Xisbiyada siyaasadeed,waxay xaq u leeyihiin inay isbaheysi sameystaan xilliga doorashada iyo ka dib QODOBKA 30.0 XAQA DOORASHADA Dhammaan muwaadiniinta leh shuruudaha xeerka faray xaq bay u leeyihiin doorashada iyo in loo doorto xil dadweyne QODOBKA 31.0 SHAQAALAHA Qof shaqaale ah lama xaqiri karo, wuxuuna xaq u leeyahay mushahaar, gunno u dhiganta howsha la qabtay iyo faa’iidooyin kale oo lagu qeexi doono xeerka shaqada iyo shaqaalaha ee dalka Shaqaalaha waxay xaq u leeyihiin nasasho isbuuceed iyo fasax sanadeed hal mar oo weliba lacag la siinayo, mana lagu qasbi karo inay waayaan Saacada shaqada ee shaqaalaha waxaa qeexi doona xeer Dowladda waxay abuuraysaa sharci ahaan da’da ugu yar ee qofka lagu shaqaaleyn karo iyo mushaarka ugu yar shaqaalaha QODOBKA 32.0 XAQA SHAQO JOOJINTA Xaqa shaqo joojinta waxaa loo adeegsan kara sida u xadiday xeerka shaqada iyo shaqaalaha Fal kasta ujeedadiisa tahay in lagu xaqiro ama lagu cadaadiyo dhaqdhaqaaqa madaxbanaan ururada shaqaalaha waa mamnuuc QODOBKA 33.0 XAQA ABUURISTA URURO SHAQAALE Hadeysan rabin, qofna lagama joojin karo xoriyadda kulanka iyo xiriirka madax bannaan uu la leeyahay qof kale, gaar ahaan abuurista uru bulsho sida xeerka waafaqsan. Qofna laguma qasbi karo inuu ku biiro ama ku jiro uru nooc kasta ah Urur waliba aan dawli ahayn oo ujeedadiisu thay inuu ilaaliyo xuquuqda aadanaha ama deegaanka waa la diiwaan gelin doonaa, loona ogolaan doonaa inuu ka shaqeeyo Jamhuuriyadda Federalka Soomalia sida waafaqsan xiriirka caalamiga iyo xeerka dalka. Ma jiri doono qodob ogolaan doono abuurista urur siyaasadeed oo leh saan saan mileteri ama difaac. QODOBKA 34.0 1. Xaqa lahaanshaha gaarka ah waxaa sugaya xeer isla markaana qeexi doona waxa uu a kooban yahay iyo xadka loo isticmaali doono. 2. Xuquuqda daabacadda sida farshaxanka, saynis iyo tiknooliyada waa la ilaalin doonaa isla markaana xeer qeexi doono waxa ka kooban yahay iyo xadka gaari karo. 3. Hantida gaarka ah waa lala wareegi karaa (qarameyn) dan guud awgeed, ayadoo lagu bedelayo magdhow u qalma oo xilliga la socda, laaliinse, hantida waa loo celin kara milkiilaha sida xeerka waafaqsan. QODOBKA 35.0 XAQA DACWO DHAQEYSIGA IYO IS-DIFAACA Qof waliba wuxuu xaq u lahaan doonaa dhageysi dacwadeed oo maxkamad horteed Qof waliba wuxuu xaq u leeyahay inuu iska difaaco eedeyn loo jeediyo heer waliba oo dhageysiga dacwadda isla markaana xaq u yeesho talo sharciyeed u gaar ah. Qof waliba wuxuu, xaq u yeelan doonaa inuu soo gudbiyo rafcaan xukuumad lana siiyo fursad dhageysi Xeerka ciqaabta, mas’uuliyadda madaniga iyo maamulka ee shaqaalaha dowladda waxaa qeexi doona xeer. QODOB 36.0 1. Dacwad ku soo oogiddu waa shaqsi, eedaysanaha waxaa loo aqoonsanayaa beri ilaa maxkamad awood leh ay xukun riddo 2. Waxaa qof lagu soo eedeeyey in uu dembi ka galay dalkiisa ama dal kale loo celin karaa, haddii heshiis isugudbin dembiilayaal uu ka dhexeeyo Soomaaliya iyo dalka soo codsaday 3. Waxa ay dowladdu siin kartaa magangelyo siyaasadeed qof iyo eheladiisa u dhow oo ugu soo cararey dalkiisa ama dal kale sababo siyaasadeed, diimeed ama dhaqameed, haddii uusan magangelyo-doonuhu horey u sameyn xadgudub iyo xuquuda insaanka la xiriira. QODOBKA 37.0 DHAQAALAHA Dhaqaalahadalka waxaa lagu saleyn doonaa habka suuqa xorta ah Dowladda wa inay dhiirigelisaa, gacan siisaa, suurtagelisaa, maalgelinta shisheeyaha sida sharciga ku cad Qododbka 38.0 Waxbarashada Waxbarashada waxaa loo aqoonsanayaa xuquuqda aasaasiga leeyihiin dhammaan muwaadiinta Soomaaliya Dhammaan muwaadiniinta waxay xaq u leeyihiin inay helaan waxbarashada hoose oo lacag la’aan ah Dowladda waxay mudnaan sinaysaa kor u qaadista, baahinta iyo faafinta waxbarashada dadweynaha Waxbarashada shacabka ayay dan u thay dalka oo dhana la wada gaarsiiyaa Dugsiyada gaarka ah, machadyada iyo jaamacadaha waa in lagu dhisaa si sharciga waafaqsan iyo qaabka iyo barnaamijyada waxbarashada dalka Dowladdu waxay dhiirigelineysaa cilmi baarista, lana hormariyo sidoo kale ciyaaraha hiddaha iyo isboortiga, iyadoo kor loogu qaadayo si wax ku ool ah oo wafaqsan dhaqanka iyo caadada Soomaaliyeed Dowladda waxay dugsiyadaha dalka oo dhan ku hirgelinayaa manhaj mideysan Dowladda waxay kobcineysaa waxbarashada sare, machadyada farsamada, tiknoolijiyadda iyo machadyada cilmi-baarista Dowladda waxay horumarineysaa barnaamijyada waxbarashada iyo manhaj mideysan ee dugsiyada.Arrimaha la soo sheegay laguma dabbaqi karo dugsiyada ay leeyihiin dadka aan muslimka ahayn Waxbarashada Islaamka waa ku qasab caruurta, dugsiyada dowladda iyo ku gaarka. Arrimmahan laguma dabaqi karo dugsiyadda ay leeyihiin dadka aan muslimka ahayn. QODOBKA 39.0 ILAALINTA QOYSKA Qoysku waa qeyb saldhiga bulshada, diinta Islaamka, anshaxa iyo jaceylka dalka waxay yihiin tiirarka qoyska. Dowladdu waxay ilaalinaysaa, dhiirigelinaysaa guurka Waalidiintu waa inay ka taageeraan caruurtooda waxbarashada isla markaana daryeelaan sida sharcigu qabo Caruurta qaan gaarka ah, waxaa qasab ku ah inay caawiyaan waalidkooda marka aananay isku filneyn Waalidiinta iyo ilaaliyaasha xil weyn ayaa ka saaran diiwaan gelinta caruurta marka ay dhashaan. QODOBKA 40.0 DARYEELKA BULSHADA Dowladdu waxay ballanqaadeysaa daryeelka bulshada sida hoos ku qoran ;- 1. Dowladdu waxay mas’uul ka tahay ilaalinta iyo helida caafimaadka dadweynaha, ilaalinta cudurada faafa, badbaadinta hooyada iyo dhallaanka 2. Daryeelka maatada, agoonta, geesiyiintii u soo halgamay difaaca dalka, iyo kuwa da’da ah 3. Dowladdu waxay dhiiri gelineysaa abuuridda bulshada rayidka iyo machadyado horumarin bulsho ee dadweynaha, sida kuwa aan dowliga ahayn, haweenka, dhalinyarada, adeyda, xuquuqda aadanaha iyo ururo farsamo 4. Shaqada qasabka ah iyo howlaha ciidamada caruurka ka yar da’da 18 lama ogola 5. Sida sharciga qabo caruurta ka yar 18 sanno lalama xiri karo dadka waaweyn 6. Sharciga ayaa nidaaminaya dhisidda xarumaha caafimaadka iyo isbitaalada 7. Dowladda waxay ilaalinaysaa anshaxa guud ee bulshada 8. Dowladdu waxay ku dadaalaysaa kor u qaadista daryeelka bulshada iyo horumarinta reer miyiga 9. Dowladdu waxay u abuuraysaa haweenka jawi wax ku ool ah sidii ay si firfircoon uga qeyb qaadan lahaayeen dhaqaalaha, nolosha bulshada iyo siyaasadda 10. Sharciga ayaa lagu cadeynayaa xiriirka ka dhaxeynaya shaqaalaha dowladda ku meel gaarka ah iyo shaqaalihii dowladdii hore. QEYBTA 6AAD: AWOODDA FEDERAALKA KU MEEL GAARKA AH Mabaadi’dda iyo qaab dhismeedka awood fulinta qara* 1.Mabaadi’da Awoodda fulinta waxaa loo isticmaalayaa sida ugu haboon una faa’iido badan shacabka iyo jamhuuriyadda Soomaaliya Inta lagu jiro muddada ku meel gaarka ah, madaxweynuhu xilka uu hayo wuxuu ugu adeegayaa shacabka, kumana awood sheegan karo, wuxuuna u isticmaalayaa awoodaas siyaabaha iyo ulajeedooyinka Axdiga ku qoran. Qaabdhismeedka Awoodka qaran ee Dowladda Federaalka Ku Meel Gaarka ah waxay ka kooban tahay Wasiirka Koowaada iyo Golaha Wasiiradda sida ku cad Axdiggan MADAXWEYNAHA QODOBKA 41.0 Madaxweynaha Jamhuuriyadda Soomaaliya Madaxa Dowladda, Taliyaha Ciidamaha, Gudoomiyaha golaha Ciidamada Qaran, Guddoomiyaha Guddiga Difaaca Qaran Waa astaanta midnimada qaran. Mas’uuliyadiisa waxaa ka mid ah xoojinta midnimada qaran, ilaalinta madaxbanaanida Jamhuuriyadda Soomaaliya, kor u qaadista iyo xormeynta kala duwanaanshaha shacabka iyo dhowrista xuquuqdooda aadanaha, sharafta, iyo xoriyaada aasaasiga ah. Ilaalinta iyo xormeynta Axdiga iyo shuruucda. Madaxweynaha awoodiisu wuxuu u isticmaalayaa si waafaqsan Axdiga iyo Shuruucda Madaxweynuhu ma qaban karo xil kale QODOB 42.0 DOORASHADA MADAXWEYNAHA Inta laga gaarayo doorasho guud madaxweynaha waxaa cod qarsoodi ah ku soo dooranayo Golaha Shacabka caqlibiyad dhan seddex meelood labo (2/3) wareega hore, halka wareegyada dambe loo baahan yahay caqlibiyad (50+1) caadi ah Wareega labaad ay ka qeyb galayaan lixda mushrax ugu horeysa iyadoo wareega seddexaadna ay ku tartamayaan jagada madaxweynaha labada musharax ee ugu horeeya. Qof waliba xaq waa u leeyahay inu QODOBKA 43.0 SHURUUDAHA u isu sharaxo jagada madaxweynaha haddii uu fuliyo shuruudaha soo socda: Qofka dhalashadiisu waa inay tahay Soomaali Yahay ugu yaraan afartan jir Inuu yahay Muslim, isla markaana waalidkiisa yahay Soomaali, uusan qabin xaas ajnabi ah iyo inuusan guursan karin xaas ajnabi ah muddada uu hayo xilka Inuu yahay qof maskaxdiisa dhan tahay oo aan xakuumadda dambi hore ku soo oogin Inuusan hayn jago xafiis ama ku lug laheyn xirfad ama dhaqdhaqaaq ganacsi oo keeni karta iska horimaad danaha xafiiska Inuu yahay qof xurmadiisa iyo dabeecadiisa sareyso Inuu leeyahay waxqabad, karti iyo waayo aragnimo uu ku gudan karo waajibaadkiisa QODOBKA 44.0 MUDDADA XILKA 1. Madaxweynaha wuxuu hay doonaa shaqada muddo afar sano laga bilaabo marka loo dhaariyo madaxweynanimada ayadoo la waafajinayo dharta Axdiga lagu qeexay. 2. Madaxweynaha wuxuu xilka hayn doonaa haddii aysan jirin – geeri, shaqo ka tegid, ama joojin shaqo sababo lagu qeexay Axdiga – ilaa inta qofka kale ee loo soo doortey madaxweynimada uu shaqada la wareego. 3. Xilka ka qaadista madaxweynaha – madaxweynaha waa laga qaadi karaa xilka hadii uu ku xad-gudbo Axdiga iyo eedeyn loo gudbiyo Golaha Shacbiga……? Ay Shardi tahay:- Eedeyntaas lagu cadeeyo qoraal afar iyo toban (14) beri ka hor ayna saxiixaan ugu yaraan seddex meelood labo tirada guud ee Golaha Shacabka oo hadafkooda yahay in la gudbiyo xeerkaas. Baaritaan waa in lagu sameeyaa dembiga ama sababta keentay dacwada, madaxweynuhuna xaq ayuu u leeyahay inuu goobjoog ahaado isla markaana yeesho wakiil. Natiijjada baaritaanka waa in xeer laga soo saaraa iyadoo lagu ansaxinayo cod ugu yaraan seddex meelood labo meel xubnaha Golaha Shacbiga Go’aankaas wuxuu yeelan doonaa awood uu madaxweynaha xilka looga qaadayo laga bilaabo maalinta go’aanka la gudibiyo. QODOBKA 45.0 AWOODA IYO SHAQADA MADAXWEYNAHA Shaqada Dowladda : Madaxweynuhu wuxuu qaban doonaa waajibaadka fulinta soo socda: Furitaanka Golaha Shacabka kasta oo cusub Wuxuu ka hadlayaa fadhiga gaarka ah ee Golaha Shacabka sannadkiiba mar Wuxuu ka hadli karaa Golaha Shacabka markasta oo kale Madaxweynuhu wuxuu magacaabi doonaa Madaxa Maxkamadda Sare iyo Saraakiisha Garsoorka ayadoo ay soo jeedinayaan Golaha Wasiirada Madaxweynuhu wuxuu magacaabi doonaa jagooyinka sare ee xukuumadda iyo madaxda hay’adaha dawladda ka dib markii ay ansaxiyaan Golaha Wasiiradda Madaxweynuhu wuxuu magacaabi doonaa jagooyinka – Danjirayaasha, Qunsiliyadaha, Wakiilada aadaya dalalka dibedda ayadoo ay soo jeedinayaan Golaha Wasiiradda. Madaxweynuhu wuxuu qaabilayaa siyaasiinta shisheeyaha iyo wakiilada qunsuliyadaha Wuxuu qabanayaa marti sharafyada xukuumadda aydoo soo jeedinayaan golaha wasiirada. QODOBKA 46.0 DHAARASHADA MADAXWEYNAHA Madaxweynuhu wuxuu inta uusan xilka qaban marayaa dhaarta ah; “Waxaan ku dhaaranayaa magaca Ilaahay inaan u guto xilkayga, si daacad ah oo danta dadku ku jirto, dhawrana Axdiga iyo shuruucda dalka” QODOBKA 47.0 MAQNAASHAHA XILKA Haddii xilka madaxeynaha banaanaado sababo ay mid yihiin; ruqsasho, geeri ama curyaanimo joogto ah darteed Gudoomiyaha Golaha Shacabka ayaa si dhaqso ah ula wareegayaa waajibaadka, isla markaana Golaha Shacabka waa in ay kulmaan ayna soo doortaan Madaxweyne cusub soddon (30) maalmood gudahood. III. WASIIRKA KOOWAAD IYO SEDDEXDA KU XIGEENO EE WASIIRKA KOOWAAD QODOBKA 48.0 WASIIRKA KOOWAAD Wasiirka Koowaad wuxuu noqonayaa hogaamiyaha Golaha Wasiiradda, isla markaasna shir guddoonka Golaha. Wasiir ku xigeenada Waxaa la magacaabi doonaa seddex wasiir ku xigeen, wasiiro iyo wasiir ku xigeeno Ku xigeenada Wasiirka Koowaad, wuxuu lahaanayaa xil wasaaradeed wuxuuna kormeerayaa wasaarado kala duwan sida siyaasadda, bulshada iyo dhaqaalaha. Waajibaadkooda gaarka ah waxaa qeexi doonaa xeer Waajibaadka gaarka ah ee ku xigeenada Wasiirka Koowaad, wasiirada iyo wasiir ku xigeenada waxaa qeexi doonaa xeer. QODOBKA 49.0 SHURUUDAHA WASIIRKA KOOWAAD IYO KU XIGEENADA WASIIRKA KOOWAAD Wasiirka Koowaad, Ku xigeenada Wasiirka Koowaad, Wasiiradda iyo Wasiir Ku Xigeenada, waa inay ka soo baxaan shuruudaha soo socda. Inuu Noqdo Jinsiyada Soomaali Da’da Wasiirka Koowaad inay noqoto afartan (40) sanno, wasiiradda iyo wasiir ku xigeenada ay ahaadaan soddon iyo shan 35 jir. Wasiirka Koowaad, Ku Xigeenada Wasiirka Koowaad waa inay lahaadaan tayo hoggaan iyo khibrad siyaasadeed. QODOBKA 50.0 WAAJIBAADKA WASIIRKA KOOWAAD Inuu/inay magacaabo seddex (3) ku xigeen Wasiirka Koowaad Inuu/inay magacaabo wasiiro Inuu/inay noqdo shir guddoonka Golaha Wasiiradda Mas’uul ka noqdo horumarinta, isu duwidda iyo maareynta siyaasadda xukuumadda iyo guud ahaan maamulka. Isagoo/iyadoo la kaashanaya wasiir mudan saxiixaa xeer hoosaadyada, dhaqamada iyo shuruucyada Golaha Wasiirada ansaxiyey. Wasiirka Koowaad, isagoo raacaya soo jeedinta Golaha Wasiiradda, wuxuu u dhiibaya mas’uuliyadda fulinta and maamulka sharci kasta oo Baarlamaanka Ku Xigeenada Wasiirka Koowaad, Wasiiradda iyo Ku Xigeenadda Wasiiradda. Wasiirka Koowaad, Ku Xigeenada Wasiirka Koowaad iyo xubnaha kale ee Golaha Wasiirada waxay ka fulin doonaan Dowladda Federalka ee Ku Meel Gaarka ah, howlaha soo socda: Horumarinta iyo Dhaqan Gelinta Siyaasadda iyo Miisaaniyadda Qaranka Diyaarinta iyo hal abuuridda xeerarka Dowladda si loo horkeeno Golaha Shacabka Meel marinta iyo maamulka Go’aanada Golaha Shacabka Isku-duwidda howlaha wasiiradda iyo waaxyaha, iyo Fulinta, howlaha kale lagu qeexay Axdiga ama xeer Gole Shacbi, aan ka ahayn kuwa loo xilsaaray madaxweynaha. QODOBKA 51.0 MUDDADA XILKA WASIIRKA KOOWAAD Qof waliba oo xilka Wasiirka Koowaad loo magacaabo, ka dib marka Golaha Shacabka uu ansaxiyo wuxuu qaban doonaa xilka Wasiirka Koowaad isla markaana waa in uu dhaartaa ama xaqiijiyaa daacadnimada u yahay dadka iyo Jamhuuriyadda Federalka ee Soomaaliya, iyo adeecidda Axdiga. Muddada xilka Wasiirka Koowaad wuxuu soconayaa ilaa iyo inta: Wasiirka Koowaad geeriyoodo, shaqada ka tago ama xafiiska laga casilo, ama Ilaa iyo qofka kale loo magacaabay Wasiirka Koowaad doorasho guud ka dib gabto xilka QODOBKA 52.0 SHAQO KA TEGIDDA WASIIRKA KOOWAAD/KU XIGEENADA WASIIRKA KOOWAAD Wasiirka Koowaad iyo Ku Xigeenada Wasiirka Koowaad way ka ruqseysan karaan xilka ayagoo u keenaya qoraal shaqo ka fariisi ah Madaxweynaha Shaqo ka fariisiga lagu qeexay qodobka (1) wuxuu bilaabmayaa maalinta iyo saacadda lagu qeexay warqadda ruqsada. QODOBKA 53.0 SHAQO KA ERYIDDA WASIIRKA KOOWAAD/KU XIGEENADDA WASIIRKA KOOWAAD Haddii uu Golaha Shacabka, cod ay taageersan yihiin in ka badan boqolkiiba konton xubanaha golaha, ay gudbiyaan mooshin kalsooni daro ah oo Wasiirka Koowaad, Madaxweynuhu wuxuu kala dirayaa Wasiirka Koowaad, iyo xubnaha kale ee Golaha Wasiiradda. Madaxweynaha ma kala diri karo Wasiirka Koowaad, Ku Xigeenada Wasiirka Koowaad, si kasta ha ahaato, aan ka ahayn qodobka (1) QODOBKA 54.0 GOLAHA WASIIRADDA Wasiirka Koowaad wuxuu magacaabayaa inta ka dhiman Golaha Wasiiradda ayadoo Golaha Shacabka uu ku ansaxinayo cod majooriti ah. Golaha Wasiiradda waa inay ahaadaan jinsi Soomaali matela dadka Somalida guud ahaan iyo inay haystaan ugu yaraan shahaadada iyo aqoon Dugsiga Sare, leh khibrad, asluub wanaagsan, aan ka yareyn 35 sanno, maskax fiyow, iyo inaan maxkamad ku soo oogin fal dembi. Haddii uu Golaha Shacabka, cod ay taageersan yihiin in ka badan boqolkiiba konton xubanaha golaha, ay gudbiyaan mooshin kalsooni daro ah xubin ka mid ah Golaha Wasiiradda aan ka ahayn Wasiirka Koowaad iyo Ku Xigeenadda Wasiirka Koowaad, Madaxweynuhu wuxuu xilka ka qaadayaa xubinkaas. Qof walba oo loo magacaabo Ku Xigeen Wasiir Koowaad, Wasiir ama Wasiir Ku Xigeen :- Wuxuu qabanayaa xilka isagoo ku dhaaranaya magaca Illaah isagoo u dhaaranaya Jamhuuriyadda Soomaaliya isla markaana adeecaaya Axdiga Shaqada wuu ka tegi karaa isagoo warqad qoraal ah oo shaqo ka tegid ah u gudbinaya Wasiirka Koowaad iyo Madaxweynaha. Wuu wadayaa xilka ilaa qofka ku timaado geeri, shaqada ka tago ama laga eryo, ama ilaa inta qofka kale ee loo magacaabay xilka, doorasho guud ka dib, la wareegayo xilka. QODOBKA 55.0 DOORKA GOLAHA WASIIRADDA Haddii aan si kale loo caddeyn, go’aanadda Golaha Wasiiradda waa inay ahaadaan qoraal Ku Xigeenadda Wasiirka Koowaad iyo Golaha Wasiiradda waxay kaalmaynayaan talana siinayaan Wasiirka Koowaad Golaha Wasiiradda waxay si wadar ah mas’uul noqon doonaan, iyadoo la tixraacayo mabda’a mas’uuliyadda wadarta, shakhsiyadeed, wax walba oo loo diro Golaha Shacabka ka mid noqdaan:- Fulinta awoodooda iyo meelmarinta waajibaadkooda Maareynta iyo dhaqan-gelinta shuruucda loo xilsaaray Seddexda (3) ku Xigeenada Wasiirka Koowaad, Wasiiradda iyo Wasiir ku Xigeenadda waxay si shakhsi ah mas’uul ugu yihiin Wasiirka Koowaad fulinta awoodaha iyo waajibaadka sida qaarka ah loogu xilsaaray Wasiir waliba wuxuu horimaanayaa Golaha Shacabka ama guddi Golaha Shacabka marka loo baahdo, kana jawaabo su’aal waliba saameeysa arrimaha loo xilsaaray wasiirkaas iyo wasaaradiisa. Golaha Wasiiradda wuxuu mas’uul ka noqon doonaa, arrimaha dibedda, maamulka madaniga, arrimaha bulshada, dhaqaalaha iyo arrimaha bani’aadanimada. Golaha Wasiiradda waxay dejin doonaan siyaasadda guud ee Xukuumadda Federalka iyo Goboladda ayagoo waafaqsan Axdiga iyo Xeerarka wadanka. QEYBTA 7AAD : GOLAHA SHACBIGA GOLAHA SHACABKA QODOBKA 56.0 AASAASIDDA GOLAHA SHACABKA 1. Ka reeban waxyaabaha lagu xusey Axdiga, Jamhuuriyadda Federalka ee Ku Meel Gaarka ah ee Soomaaliya waxay lahaan doontaa hal-aqal oo gole shacbi ah, taasoo madaxweynaha uu Golaha Shacbiga soo dooran doono, golaha shacbiga wuxuu noqonayaa laanta sharci dejinta halka madaxweynaha soo magacaabi doono Wasiirka Koowaad. 2. Awooda sharci dejinta ee Jamhuudiyadda Federalka Soomaaliya waxaa leh Baarlamaanka oo ka kooban madaxweynaha iyo Golaha Shacabka 3. Xubnaha Golaha Shacabka waxay wakiil ka yihiin midnimada ummadda QODOBKA 57.0 XUBNAHA GOLAHA SHACABKA Ayadoo la tixraaracayo Axdiga, Golaha Shacabka Dowladda Federalka ee Ku Meel Gaarka ah, wuxuu ka koobnaan doonaa 351 (Seddex Boqol iyo Konton iyo Kow) xubnood. Ugu yaraan 12% (boqolkiiba labo iyo toban) tirada guud xubnaha Golaha Shacabka inay noqdaan dumar. QODOBKA 58.0 XULITAANKA XUBNAHA GOLAHA SHACABKA Haddii aan si kale loogu qeexo Axdiga, xulitaanka Golaha Shacabka waxaa saameyn doonaa hogaamiyaasha siyaasadda (saxiixayaasha) heshiiskii baaqa colaad joojinta Eldoret ee 27kii Oktober 2002 iyo siyaasiyiinta ay markii hore Guddiga Farsamadda IGAD ku casumtay ayagoo la tashanaya hogaamiye dhaqameedyada. QODOBKA 59.0 SHURUUDAHA IYO ……….XUBNAHA GOLAHA SHACABKA Shuruudaha – qofka wuxuu xaq u leeyahay inuu xubin ka noqdo Golaha Shacabka haddii :- Jinsiyad Soomaali Yahay Sodon (30) jir Qofkaas leeyahay shuruudaha loogu cadeeyo Golaha Shacabka Maankiisa dhan yahay Aan maxkamad ku soo oogin dembi Ka joojinta – qof waliba waa laga joojinayaa inuu noqdo xubin Golaha Shacabka haddii: Ka hayo dalka jago xafiis loo doortay ama loo magacaabay aan ka ahayn xubin gole shacbi Maxkamad ku soo cadeysay inuu hanti lumay (ama qaan lagu leeyahay) Uu gudunayo muddo xabsi oo dembi galis ah Horey lagu qaaday xafiis dowladeed sababo musuq-maasuq iyo laaluush awgeed. QODOBKA 60.0 MUDDADA DOWLADDA FEDERALKA EE KU MEEL GAARKA AH Muddada Dowladda Federalka ee Ku Meel Gaarka ah waxay noqon doontaa afar (4) sanno. Sida lagu lifaaqay Axdigan, muddada xilka wuxuu bilaabmi doonaa maalinta dhaarta la mariyo, wuxuuna socon doonaa ilaa iyo maalinta lagu dhawaaqo lana cadeeyo go’aanada doorasho guud ee Qaran. Haddii aan si kale loo cadeyn, muddada Dowladda Federalka ee Ku Meel Gaarka ah, lama kordhin karo. Fadhiga ugu horeeya ee golaha shacabka waxaa shir-gudoomin doono xubinta ugu da’da weyn ilaa gudoomiye baarlamaan laga dooranayo. QODOBKA 61.0 WAAJIBAADKA GOLAHA SHACABKA Golaha Shacabka Dowladda Federalka ee Ku Meel Gaarka ah wuxuu qabanayaa waajibaadka soo socda: Doorashada madaxweynaha Dowladda Federalka ee Ku Meel Gaarka ah Meel marinta sharciyada dalka Ansaxinta dhaqan gelinta maaliyadda sanadka iyo xeritaanka xisaabaadka Ansaxinta iyo joojinta mooshinka kalsooni la’aan iyo cadeynta kalsooni la’aanta iyo codeynta kalsooni darada dowladda Soo saaridda sharciyada gudaha Magacaabista guddiyada baarista hay’adaha dowladda iyagoo awood fulin iyo tixraac Golaha Shacabka Meelmarinta sharciyada canshuuraha Go’aaminta arrimaha difaaca dalka ka dib markuu ansaxiyo Golaha Wasiiradda Ansaxinta heshiisyada caalamiga. QODOBKA 62.0 XEERARKA GOLAHA SHACABKA Awoodda Sharci-dejinta – Golaha Shacabka wuxuu kulmi doona kal fadhiga ugu horeeya soddon (30) maalmood gudahood ka dib marka seddex meelood labo meel xubnaha Golaha Shacabka loo dhaariyo xilkooda. Golaha shacabka wuxuu qaban karaa labo kal fadhi caadi ah, taasoo shardi u ah in kal fadhiyadda caadiga ah ee Golaha shacabka iyo gudiyadda uu ku ansixi karo keliya marka kala bar xubnaha ay joogaan. Golaha shacabka waa loo qaban karaa kalfadhi aan caadi ahayn haddii uu codsado Gudoomiyaha Golaha shacabka ama Madaxweynaha. Awooda, Mudnaanta iyo Xasaanada Golaha shacabka – ayadoo aan hor istaagin awoodaha axdigu qeexayo, Golaha shacabka, wuxuu awood u leeyahay si loo xasiliyo nidaamka iyo waxqabadka hawlahooda inuu siiyo Mudnaan iyo Xasaanad (Immunity) xubnaha Golaha Shacbka, gudiyada in aan lagu soo oogin fal dembi ama aan la su’aalin arimo la xariira baaris dambiyeed , sidoo kale la baarin oogadiisa, asagoo/ayadoo gudanaya waajibaadka Golaha Shaccabka. Sharcigan ayaa lagu dhaqan gelin doonaa gunada la siin doono xubnaha Golaha shacbiga, kaasoo ku xadidan kalfadhi. Xeerka Fulinta, Ogolaanshaha iyo tixraaca Madaxweynaha, ayadoo la tixraacaayo Axdiga, awooda fulinta ee Golaha Shacabka lagu dhaqan gelin doona xeerarka uu usoo gudbiyo golaha. Marka Golaha Shacabka uu soo saaro xeer, la marinayaa Wasiirka Koowaad si uu Madaxweynaha u ansixiyo. Marka madaxweynaha loo soo gudbiyo xeer (21) maalmood kadib kadib si uu u ogolaado sida ku qeexan qaybta (7) waxaa uu u cadeynayaa Gudoomiyaha Golaha Shacabka in uu ansaxiyo ama diido xeerkaas. Madaxweynaha haddii uu diido inuu ansaxiyo xeer, (14) maalmood, mudadaas wuxuu usoo gudbinayaa qoraal gudoomiyaha golaha shacabka, taasoo cadeyneysa qodobada gaarka ah ee fikrad ahaan ah in dib loo eego. Ansixin ogolaansho ama diidmada Madaxweynaha, Golaha Shacabka wuxuu ka fiirsan doonaa xeerka uu soo gudbiyo madaxweynaha ayagoo fiiro gaar ah u yeelanaya talooyinka ama Inuu ansixiyo talooyinka usoo jeediyay Madaxweynaha ayadoo wax laga Bedelay ama aan laga bedelin kadib loo celiyo madaxweynaha si loo ansixiyo. Diidmada talooyinka Madaxweynaha isla markaasna ansixiyaan Xeerka asalka (Original Form) ayadoo la cuskanayo go’aan ay codeeyeen 65% xubnaha Golaha Shacabka marka laga reebo ( Ex-Officio) markaasoo madaxweynaha ansixin doono xeerka muddo (14) maalmood gudahooda maalinta xeerka lasoo gudbiyey. Faafinta Xeerka- xeer uu sameeyey Golaha shacabka ma dhaqan geli karo kahor intaan lagu daabicin faafinta rasmiga ah ee\ dowaladda (Somali gazette), laakiinse\Golaha Shacabka dib wuu u dhigi karaa dhaqan galka sharciga, kana dhigi karaa mid mar dambe ………… Xeer uu Golaha Shacabka soo saaray waxaa lagu magacaabayaa, loona habeynayaa fal Gole Shacab. QODOBKA 63.0 HOGAANKA SARAAKIISHA IYO …… XIDHIBAANO KALE Xoghayaha Golaha Shacabka Waxaa jiri doona Xoghayaha Golaha Shacabka uu magacaabi doono guddiga arrimaha Golaha Shacabka uu magacaabi doono, guddiga arrimaha Golaha Shacabka kaasoo ansixinayo Golaha. Ayadoo la trixraacayo qodobka afar (4)aad xoghayaha waa inuu shaqada ka fariistaa marka da’diisu/da’deeda gaarto konton shano (55) sano. Xafiiska xoghayaha Golaha Shacabka iyo kalkaaliyayaasha waxay u adeegayaan Bulshada. Xafiiska xoghayaha Golaha Shacbka wuxuu xirmayaa haddii golaha shacbka uu go’aamiyo, taas ay u codeeyaan 50% xubnaha Golaha Shacabka. Guddoomiyaha Golaha Shacabka iyo kuxigeenada Doorashada Gudoomiyaha Golaha Shacabka iyo kuxigeenada waxaa jiri doona;- Gudoomiyaha Golaha Shacabka waxaa dooranaya Golaha ayadoo…. Waxaa la dooranaya (2) kuxigeen Gudoomiyaha Golaha Shacabka…… Maqnaanshaha Gudoomiyaha Golaha Shacabka, Xilka Xafiiska Gudoomiyaha ama kuxigeenka waa banaanaan doonaa: marka Golaha Shacabka cusub uu kulmo marka ugu horeysa doorashada kadib. Marka dhacdo xaalad sababi karta in qofkaas u diideysa in la soo doorto Haddii shakhsigaas noqdo/noqoto Madaxweyne, wasiir Koowaad, Kuxigeen Wasiir Koowaad wasiir ama Wasiir kuxigeen. Haddii Golaha Shacabka uu soo saaro go’aan taageeraya oo ay cadeeyaan 65% xubnaha. Haddii shakhsigaas geeriyoodo/geeriyooto. Haddii qofkaas shaqada ka tago oo qoraal usoo gudbiyo golaha shacabka. QODOBKA 64.0 Kulanada Golaha Shacabka marwaliba kalfadhiga Golaha Shacabka jiro sida soo socota ayaa loo wadayaa Gudoomiyaha Golaha Shacabka. Gudoomiyaha haduu maqan yahay kuxigeenada ama xubno sida uu doorto Golaha Shacabka. QAYBTA 8AAD : GARSOORKA DOWLADA FEDERAALIGA KMG.AH QODOBKA 65.0 HAB DHISMEEDKA MAXKAMADAHA Habka dhismaha maxkamadaha waxay ka koobnaan doonaan Maxkamadda Sare Maxkamadda Rafcaanka Maxkamadda dacwadaha QODOBKA 66.0 MAXMADDA SARE Asaaska Maxkamadda sare – waxaa jiri doona Maxkamad Sare oo noqon doonta Maxkamada ugu Sareysa Jamhuuriyadda isla markaasna lahaan doonta awood aan xad lahayn dhammaan xuduudaha dowladda federaalka, sida dhinacyada\ Dembiyada, Ganacsiga iyo Awoodo kale oo axdigan lagala tashtay. Maxkamadda Sare waxay xukumeysaa isla markaasna go’aamineysaa khilaafaadka xirfadeed ee dhexmara Maxkamadaha. Garsoorayaasha Maxkamadda Sare waxay noqonayaan Garsoorka Sare iyo Garsoorayaal kale kaasoo uu qori doono Golaha Shacabka. Maxkamadda Sare waxay noqon doontaa mar waliba diyaar, mana jiri doonto xafiis garsoore maxkamadaas oo banana. Garsoorayaasha maxkamadda waxay lahaan doonaan shaqo abadi ah. Garsooraha sare ayaa meeleyn doona waajibaadka iyo goobaha shaqada Garsooraha sare. Waxaa jiri doona xeer qaabeyn doona hab dhismeedka maxkamadda Sare. QODOBKA 67.0 FADHIGA MAXKAMADDA Fadhiga Maxkamada sare wuxuu noqon doonaa magaala madaxda dalka. QODOBKA 68.0 APPOINTMENT OF JUDGES 1. Garsoorayaasha oo dhan waxaa magacaabaya Madaxweynaha asagoo tixraacaya talada Golaha adeega Garsoorka. Qofna looma magacaabi Maxkamadda sare haduusan ahayn………… Garsoore leh khibrad aan xad lahayn oo ah madani, ganacsi iyo Arrimaha dembiyada. c) Yahay/Tahay qareen Maxkamad Sare ee Jamhuuriyadda muddo aan ka yareyn (5) sano joogto ah. 2. Hadii uu xafiiska garsoorku banaanaado ama haddii garsoore sababo kale aawadeed uu awoodi waayo inuu guto waajibaadka shaqada, ama Garsoore sare kula taliyo Madaxweynaha in xaalada Maxkamadda sare u baahan tahay, Madaxweynaha wuxuu magacaabayaa Garsoore asagoo kala tashanaya Guddiga adeega Garsoorka , kaasoo hayn doona/ doonta illaa iyo (65) sano. QODOBKA 69.0 MIDNIMADA GARSOORKA Lama dhisi karo Maxkamad Gaar ah oo aan ka ahayn Maxkamada Mileteriga , taasoo awooda xukunkeeda ku xadidan yahay xadgudubka ciidan ay galaan xubnaha ciidankla xooga xilliga colaada iyo xiliga nabada. Dadweynaha Madani ama Ciidan si toos ayey uga qayb gayb qaadan karaan kalfadhiga maxkamadda, taasoo la waafijinayo sida sharciga uu qeexay ka qayb galkaas. QODOBKA 70.0 BALAN QAADKA GARSOORKA. Marka ay gudanayaa waajibaadkooda Sharciyeed, xubnaha Garsoorka way madax banana yihiin, waxaa keliya ay adeegayaan sharciga. Garsooraha waxaa laga joojin karaa shaqada keliya haddii uu waajibkiisa/waajibkeedagudan waayo/weyso “taasoo noqon karta cilad Jirka, Maskaxda ama cilad kale” ama anshax xumo sababahaas xeerkan qeexay oo keliya ayaa shaqada looga joojin karaa. Madaxweynaha Garsoore waa ka joojin karaa shaqada hadii eedeynta shaqadiisa/shaqadeeda loo tixraaco guddi sharci oo uu magacaabay Golaha Shacbka. Gudigaas oo uu kula taliyey Golaha Shacab inta garsoorahaas la joojiyo shaqada sababahaas darted ama anshax xumo ..Lama sameyn karo maxkamad aan caadi ahayn ama kuwo gaar ah, marka laga reebo maxkamadaha ciidamada,taasoo qaadi karta dambiyada ay galaan ciidamada keliya. Dadweynaha oo isugu jira rayid iyo ciidan, waxay si toos ah uga qeyb qaadan karaan dacwadaha garsoorka si waafaqsan meelaha uu sharciga tilmaamayo ka qeyb galkooda. QODOBKA 71.0 HOWLAHA GARSOORKA 1. Dacwadaha garsoorka waxay noqonayaan kuwo dadweynaha u furan, hase yeeshee maxkamadda waxay amri kartaa in lagu dhageysto qol xiran marka ay jiraan sababo anshax, caafimaad ama nidaamka guud. 2. Go’aan maxkameed lama gaari karo hadii dhinacyada dacwada aanay helin fursado ay dacwadooda ku soo bandhigaan 3. Dhamaan go’aanada iyo talaabooyinka ku lug leh xorriyadda shakhsiga waa in sabab loo yeelaa QODOBKA 72.0 MAGACAABIDDA Magacaabidda garsoorayaasha iyo xeer ilaaliyaasha waa in lagu saleeyaa shuruudo sharci ah iyo tartan furan QODOBKA 73.0 XIDAANADDA GARSOORKA Dacwo ciqaabeed laguma soo oogi karo garsooraha inta xilka hayo, waxna lama weydiin karo iyadoo loola jeedo baaris dembi, qof ahaatiis ama gurigiis lama baari karo, lamana xiri karo haddii aan la qaban isagoo dembi faraha kula jira ama haddii aan soo amrin Guddiga Howlaha Garsoorka. QODOBKA 74.0 MAXKAMADAHA IYO GARSOORKA Awooda garsoorka waxaa iska leh maxkamadaha. Awooda garsoorka waxay ka kooban thaya kuwa madaniga, ciqaabta, maamulka iyo arrimaha ganacsiga iyo arrimaha kale ee Axdiga ama sharciga lagu sheego. Maxkamadaha Dowladda Federalka ee Ku Meel Gaarka ah waxay yihiin: Maxkamadda Sare ee Federlak Maxkamadda Federaalka ee Rafcaanka Maxkamadaha Gobolka iyo degmada Maxkamadda Sare ee Federaalka – waxay awoodeeda tahay dhageysiga iyo go’aan ka gaarida doodaha ama dacwooyinka ku saabsan Axdiga Federaalka ah ama xeerarka Federaalka. Doodaha la xiriira midnimada Qaranka, doodaha u dhexeeya Dowladda Federaalka iyo dowlad goboleedyada iyo dacwooyinka rafcaanka ee ka yimaada maxkamadda rafcaanka. Maxkamadda Rafcaanka – Maxkamadda Rafcaanka waxay dhageysataa go’aana ka gaartaa dacwooyinka rafcaanka ee ka yimaada goboladda iyo degmooyinka. Waxay garsoori kartaa keliya ilaa heer Dowlad-Goboleed. Maxkamadaha Gobolada - Waxay leeyihiin awooda qaadista dacwooyinka gobolada ka dhaca. Maxkamadaha Degmooyinka – waxay leeyihiin awoodda qaadista dacwooyinka degmooyinkooda. QODOBKA 75.0 GOLAHA HOWLAHA GARSOORKA Waxaa jiraya Golaha Howlaha Garsoorka, kaasoo isku howlaya jihaynta siyaasadda iyo maamulka guud ee garsoorka Golaha Howlaha Garsoorka wuxuu ka koobnaanayaa: Guddoomiyaha Maxkamadda Sare Xeer Ilaaliyaha Guud ee Qaranka Seddex (3) garsoore oo laga soo xulayo Maxkamadda Sare Seddex (3) garsoore oo laga soo xulayo qareenada gaarka ah Golaha Howlaha Garsoorka waxaa soo magacaabaya Wasiirka Koowaad waxaana ogolaanaya Golaha Shacabka isla markaana Madaxweynuhu uu ansixinayo. Xunaha Golaha Howlaha Garsoorka waxay yeelan doonaan xuquuqda iyo sisaanadda u gaarka ah garsoorayaasha. Goluhu wuxuu mas’uul ka noqon doonaa magacaabidda, bedelka, asluubta iyo anshax-marinta iyo mushaarka garsoorayaasha iyo xeer ilaaliyayaasha. Muddada xilka xubnaha Golaha sharciga ayaa lagu cadeyn doonaa. QODOBKA 76.0 XAFIISKA XEER ILAALIYAHA GUUD Xafiiska Xeer Ilaaliyaha Guud waa qeyb ka mid ah hay’adaha garsoorka wuxuuna ka kooban yahay: Xeer Ilaaliyaha Guud oo awoodiisu tahay ilaalinta iyo hirgelinta xeerarka dalka oo idil. Xilkiisa iyo mas’uuliyadiisa waxaa lagu caddeyn doonaa xeerka nidaamka garsoorka. Xeer Ilaaliyaha Guud ee Qaranka waxaa soo magacaabaya Wasiirka Koowaad iyadoo magacaabidiisu uu Golaha Shacabka ogolaan doono. Xeer Ilaaliyaha Guud wuxuu noqonayaa la taliyaha shrici ee ugu muhuumsan ee Dowladda Federalka ee Ku Meel Gaarka ah. Xeer Ilaaliyaasha Dowlad Goboleedyada iyo Degmooyinka awoodooda waxay ku koobnaan doontaa gobolada iyo degmooyinka, waxana lagu magacaabi doonaa sida ku cad qeybta (b) Mas’uuliyadda gaarka ee Xeer Ilaaliyaha Guud waxay tahay kor u qaadista iyo dhowrista Xeerka. QODOBKA 77.0 MADAXBANAANIDA GARSOORKA Garsoorka waa in uu ka madaxbanaanaadaa howsha xeer dejinta iyo dowladda marka ay gudanayaan xilkooda garsooranimo, xubnaha garsoorka sharciga keliya ayay u hogaansanaanayaan. Garsoorka Federaalka Ku Meel Gaarka ah wuxuu ka madaxbanaan yahay laamaha xeer dejinta iyo dowladda. Garsoorka wuxuu ka tarjumayaa isla markaana hirgelinayaa sharciga si waafaqsan Axdiga iyo Xeerarka. Garsooruhu wuxuu u hogaansamayaa sharciga keliya, wuxuuna leeyahay xasaanadda inta uu xilka hayo. Sharci gaar ah ayaa lagu qeexi doonaa magacaabidda, shaqo ka eryidda, anshax-marinta iyo muddada xilka garsooranimada. Waxaa la mamnuucay aasaasidda maxkamad gaar ah Maxkamadaha ciidanka waa in loo sameeyaa xeer gaar ah. QODOBKA 78.0 TALAABOOYINKA SIXITAANKA MAS’UULIYADDA CIQAABTA Mas’uuliyada waa shaksi. Eedeysanaha waxaa loo aqoonsanayaa mid aan dembi lahayn ilaa ay maxkamad awood leh ku caddeyso inuu dambiile yahay. QODOBKA 79.0 DIB U NOQOSHO LA’AANTA XEERKA CIQAABTA Qofku laguma qaadi karo fal aan sharci ahaan dembi ahayn maku qofka galayey, sida kale laguma ciqaabi karo ciqaab aan sharciga lagu caddeyn. QODOBKA 80.0 ISKU GUDBINTA DADKA EEDEYSANAYAASHA AMA DEMBIILAYAASHA Qof kasta oo dalkiisa dambi ka galo amd dal kale waa in dalkaas loo gudbiyaa, hadii uu jiro heshiis isku gudbinta ka dhaxeeya Jamhuuriyadda Federalka Soomaaliya iyo dalkaas. Isku gudbinta ma khuseyso dacwooyinka siyaasadeed Xukuumaddu waa inay siisaa magangelyo siyaasadeed qof kasta oo dalkiisa ka soo cararey cadaadis siyaasadeed awgeed. QODOBKA 81.0 CIIDAMADA DIFAACA IYO NABADGELYADDA Jamhuuriyadda Federaalka ee Soomaaliya waxay lahaaneysaa ciidan qaran oo isugu jira xoogga dalka iyo boolis Dowlad goboleedyada waxay yeelan doonaan ciidamadooda nabad gelyo ee ku kooban sugidda sharciga iyo kala dambeynta Xoogga dalka waa inuu si daacadnimo ah u dhowraa una ilaaliyaa Axdiga, xeerarka iyo midnimada dhulka ee dalka. Sharciga ayaa nidaaminaya qaababka iyo xilalka ciidamada qalabka sida iyo nidaamka wada shaqeynta iyo isku dubaridka xilgudashadooda. QEYBTA 12AAD: DHULKA, HANTIDA, KU DHAQANKA, LAHAANSHAHA, MILKIYADDA IYO XUQUUQDA QODOBKA 82.0 SIYAASADDA DHULKA Dhulka waa kheyraadka Soomaaliya ee ugu muhiimsan iyo saldhigga nolosha ee dadka waana in lagu hayaa isticmaalaa loona maareeyaa si caddaalad ah, wax .. , wax soo saar leh oo joogtayn karo. Dowladda waa inay caddeysaa sameysana siyaasadda qaran ee dhulka, isla markaana habeysaa dhulka Jamhuuriyadda Soomaaliya. Loona sameeyaa diiwaangelin, ku dhaqan, lahaanshaha, isku …, degidda, maareynta xuquuqda nabadgelyada, dooda iyo milkiyadda dhulka. QODOBKA 83.0 KHEYRAADKA DABIICIGA AH IYO ILAALINTA DEEGAANKA Kheyraadka dabiiciga ee dalka sida macdanta, biyaha, dhirta iyo xayawaanka waa hanti Qaran. Sharci ayaana caddeynaya qaabka ugu wanaagsan oo loogu manaafacaadsanayo. Dowladda waa inay siisaa mudnaan ilaalinta, keydinta, dhowrista deegaanka wax kasta oo waxyeelayn kara Qof kasta oo ku sugan Jamhuuriyadda Soomaaliya waxa ku waajib ah inuu dhowro hagaajiyana deegaanka Dowladda waa inay dhiirigelisaa sahashaana ka qeyb galka caam ah dhinaca horumarinta, fulinta, maareynta, keydinta iyo ilaalinta kheyraadka dabiiciga ah Jamhuuriyadda Soomaaliya. Dowladda waa inay qaadaa tallaabooyin lagu nadiifinayo haraaga wasakhda lagu soo qubo xeebaha Soomaaliya. Waa in la weysiistaa magdhow kuwa lagu helo inay ka dembeeyaan dembiyadaas. QODOBKA 84.0 SHIRKADAHA GAARKA AH Dowladda Federaalka ee ku Meel Gaarka waxay dhiirigelinaysaa dhaqaalaha gaarka loo leeyahay iyo kobcinta shirkado Hantida gaarka Dowladda waa la qarameyn karaa …caam ah awgeed, iyado qofka lahaana la siinayo magdhow qiimihiisa ah Haddii aanay jirin ama ay socon weydo baahida Dowladda kula wareegtay waa in loo celiyaa qofkii iska lahaa ama dhaxaltooyadiisa sida sharciga waafaqsan. QEYBTA 10: GUDDIGA DASTUURKA QARAN QODOBKA 85.0 GUDDIGA MADAXBANAAN EE DASTUURKA QARAN IYO GUDDIGA SHAQ… MAAMULKA In la dhiso guddi madax bannaan Dhismaha guddiga madax bannaan oo ay weheliyaan qaabkooda iyo xilkoodaba waa inuu soo jeediyaa Golaha Wasiirada laguna ansaxiyo Sharci Madaxweyne (Dikereto) Wasiiradda ay khuseyso waa inay Golaha u soo jeediyaan inta uu guddiga ka kooban yahay sida hoo ku cad: Guddiga Dastuurka Federaalka Guddiga Dib-u-Heshiisiinta Qaran Guddiga Tirakoobka Qaran Guddiga Shaqaalaha Rayidka ah Guddiga Helidda iyo Diiwaangelinta Hantida Qaran Guddiga Dib-u-Dejinta Qaran Guddiga Olambikada Soomaaliya Guddiga Hub ka Dhigista Guddiga Calaamadeynta Soohdimaha Guddiga Hub ka Dhigista iyo abaabulka …. Guddiga soo Kabashada Dhaqaalaha Guddiga Khilaafaadka dhulka iyo Hantida Guddiyada maamulka shaqaalaha waxay noqonaysaa Guddiga Shaqaalaha …. Guddiga Xeer Ilaaliyaha Guud Guddiga Nabadgelyada iyo Difaaca QEYBTA 11AAD: XIRIIRKA CAALAMIGA QODOBKA 86.0 XIRIIRKA CAALAMIGA IYO LABO GEESOODKA IYO SHURUUCDA CAALAMIGA 1. Dowladda Federaalka Jamhuuriyadda Soomaaliya ee Ku Meel Gaarka waa inay oggolaataa qodobada xeerarka caalamiga ah iyo heshiisyada caalamiga ee Soomaaliya ka socon kara 2. Xeerarka Golaha Shacabka Soomaaliya iyo xeerarka caalamiga ee la meel mariyey sida lagu cadeeyey faqrada (1) waxay noqonayaan kuwo sharci ahaan dhaqan gala QEYBTA 12AAD: WAX KA BADDALKA AXDIGA QODOBKA 87.0 WAX KA BEDELKA AXDIGA Arrimaha qodobka Golaha Shacbiga ayaa wax ka kordhin kara, ka bedeli ama nasakhi kara Axdiga Sida uu qabo Axdiga, Golaha Shacbiga ayaa awood u leh wax ka bedelka,wax ku darida iyo nasakhida Axdiga iyadoo la waafajinayo habka farqada hoose ku qoran Wax ka bedelka Axdiga waxaa dhandhiya kara si sharci looga dhigo Golaha Shacabka wuxuu ku meel marinayaa aqlabiyad ah seddex meelood laba meel 2/3 xubnaha Golaha Shacabka. Xeerka Golaha Shacabka la badalay, lagu kordhiyey ama la nasakhay meelmar noqon maayo inta madaxweynaha ka ansaxinayo. QEYBTA 13AAD: QODOBADA KALA GUURKA IYO DHAQANGELINTA QODOBKA 88.0 MAAMUL GOBOLEEDYADA JIRA Xukuumada iyo maamul goboleedyada jira waxay ka mid noqonayaan Dowladda Federaalka Soomaaliya ee Ku Meel Gaarka ah. Dowladda Federaalka ee Ku Meel Gaarka ah waxay gacan ka geysanayaan muddada ku meel gaarka ah sidi loo gaari lahaa maamul buuxa oo federaal ah. Aasaasida maamulo gobol federaal in lagu dhamaystiro labo (2) sano hore si loo hirgeliyo Axdiga Federaalka ee Ku Meel Gaarka ah. Gobolada aanu ka jirin maamullo gobol waa in gacan laga siiyaa sidii looga dhisi lahaa xukuumado federaal ah. QODOBKA 89.0 MUDDADA KU MEL GAARKA AH 1. Axdiga wuxuu noqonayaa saldhig sharci ah oo taagan marka loo eego dhaqan galka Dastuurka Federaalka ee Qaran 2. Xeer kasta oo aah lagu xusin Axdiga isla markaana aan lagu sheegin Dastuurka Soomaaliya ee 1960 waa waxba kama jiraan. 3. Axdiga wuxuu Dowladda awood u siinayaa inay arrimo iyo xilliyo gaar ah ka soo saarto xeer, iyada la horgeynayo Golaha Shacabka fadhigiisa ugu horeeya. Golaha Shacabka wuxuu muddo seddex (3) bilood gudahood go’aan kaga gaarey sharciyaynta amd diidmada arrimahaas 4. Axdiga oo ah mid ku meel gaar ah wuxuu shaqeynayaa muddo afar (4) sanno oo laga bilaabo marka la meelmariyo kuna beegan fadhiga ugu horeeya ee Golaha Shacbiga 5. Marka la dhiso Dowladda Federaalka ee Ku Meel Gaarka ah, dhammaan hantida caamka ah, guurto ama ma guurto o dalka yaalla ama badaha waa in Dowladda loo soo gacan geliyaa. 6. Dowladda waa inay isku taxalujisaa dib u soo celinta iyo nabadda iyo xasiloonida, isku socod xor ah ee dadka, shaqooyinka iyo adeegyada, hub ka dhegista iyo urrurinta hubka sharci darada oo ku jira gacanta dadweynaha, si nabadda loo sugo, dhaqan celinta isku darka miliishiyada si ay ula shaqeeyaan maamulada gobolada, … dhaqdhaqaaqyada iyo xubnaha beesha caalamka ah. 8. Dowladda waa inay xoog saarta sidii loo dejin lahaa qaxootiga ay dadka barakacay 9. Mashaariicdahorumarinta dalka ka socda haatan waa in la sii wadaa, haddii aanay waxba u dhimeyn qaranimadda dalka iyo deegaanka. 10. Laga billaabo dhammaystirka Shirka Nabadeynta Qaran ee Kenya, dhammaan ururada maleeshiyada iyo kooxaha jira Jamhuuriyadda Soomaaliya ka jira waa in la kala diro 11. Kooxaha hubeysan ee Jamhuuriyadda Soomaaliya ka jira waa inay u soo celiyaan hubka Xukuumadda Qaranka 12. Xukuumadda ayaa soo saareysa xeer lagu nadaaminayo asxaab siyaasadeed. 13. Muddaha Ku Meel Gaarka gudaheed, waxaa xukuumadu dhameystiri doontaa dhaqan gelinta dhammaan shuruucda la xiriirta habka federaalka sida uu qabo Axdiga 14. Axdiga ayaa aasaas u ah dastuurka federaalka ee lagu dhameystiri doono muddada labada sanno iyo bar (2 ½), ee aftida looga qaadi doono dadweynaha sannadka ugu dambeeya xilliga ku meel gaar ah 15. Dastuurka Soomaaliya ee 1960kii iyo shuruucda qaran ee kale oo aan ka hor imaaneyn Axdigan way jiri doonaan. Dastuurka iyo shuruucda kale kor lagu soo xusay waa loo tixraaci karaa wixii ka maqan Axdiga 16. Afti dadweyne – waxa ay xukuumadda ku diyaarin doontaa soddon iyo lix (36) bilood ee xilliga ku meel gaarka ah ee ugu horeeya, sharciga doorashooyinka iyo xeerka aftida dadweynaha si loo meel mariyo dastuurka federaalka 17. Waxay Xukuumaddu qaadi doontaa dhammaan talaabooyinka lagula dagaalami karo, qabyaaladda, eexda, xatooyo antida dadweynaha, musuq-maasuq, dhammaan falalka wax is daba marinta, caadooyinka xun xun ee bulshada 18. Axdiga wuxuu dhaqan geli doonaa taariikhda ay ansaxiyaan ergada shirweynaha qaran ee nabadda Soomaaliya wuxuuna shaqeyn doonaa ilaa laga asnsaxiyo lagama dhaqan geliyo dastuurka federaaka 19. Qoraalka af Ingiriiska ee Axdiga ayaa ah midka rasmiga ah SCHEDULE 1. AWOODDAHA XAKUUMADDA FEDERAALKA KU MEEL GAARKA Arrimaha Dibadda Difaaca iyo Nabadgelyada Lacagta iyo Bangiga Dhexe Dhisidda Dowlad Goboleedyo iyo Maamul Goboleedyo Boostada iyo Isgaarsiinta Socdaalka Maamulka Dekedaha Qorsheynta iyo Horumarinta Dhaqaalaha Kheyraadka Dabiiciga ah Ogolaanshaha iyo bixinta Ruqsadaha shirkadaha gaarka ah, gaar ahaan kuwa heerka qaran Ururinta Canshuuraha soo dejinta/dhoofinta iyo canshuuraha dadban AWOODAHA DAWLAD GOBOLEEDYADA Waxbarashada Caafimaadka Waddooyinka Gobolka Badbaadinta Deegaanka Booliska Gobolka Guryeenta Horumarinta Biyaha iyo Korontada Horumarinta Beeraha iyo Maareynta Biyaha Horumarinta Xoolaha iyo Dhulka Horumarinta Ganacsiga yar yar iyo iskaashatooyinka ganacsiga dowlad goboleedyada Dejinta dadweynaha Horumarinta dastuurka dowlad goboleedyada, calan iyo astaanta Magacaabista guddiyada doorshada dowlad goboleedka iyo dhaqan gelinta doorshooyinka dowlad goboleedyada Ururinta dhammaan canshuuraha tooska ah Horumarinta cayaaraha, fanka, suugaanta iyo cayaaraha hiddaha iyo dhaqanka Ruqsadaha ganacsiga Qorsho Magaalaynta iyo ruqsadaha dhismaha Booliska Gobolka Faydhowrka Guud Biyaha iyo Korontada Xarumaha nasashaha iyo qoobaha caruurta Caafimaadka guud ee dadweynaha Maareynta kalluumeysiga iyo xeebaha Maareynta isticmaalidda dhulka ku meel gaar ah (berkaariyo) iyo dhulka xilli beerashada Ururinta canshuuraha gobolka iyo ururinta canshuuraha qaranka marka ay u xil saarto xukuumadda Federaalka sida uu qabo xeerka iyo heshiisyada ku meel gaarka h ee dhexmara labada dhinac Lifaaq Xukuumadda Federaalka ee ku meel gaarka ah waxay si deg deg ah wada xaajood ula geli doontaa goboladda waqooyi galbeed ee Soomaaliya Wuxuu Axdiga aqoonsan yahay kaalinta bulsho ee hogaamiye dhaqameedyada. Sharci ayaana sheegi doona mas’uuliyadooda iyo xilkooda, gaar ahaan miyiga Waxbixinnada shanta guddi ee dib u heshiisiinta ee shirweynaha qaran ee nabadeynta Soomaaliya Kiinya 2002-2003. Liiska Ergada, Ururada iyo kooxaha siyaasadda.

Yes to Pen and Book & No to AKA-47

Get the latest electronic phones and more

www.Somaliwords.Blogspot.com news update

africa latest news

Latest Ethiopia News

Free phones

Get Here.

Tuesday, April 24, 2007

No comments:

IslamicPrayer times

Deals

Got Question about webhosting Click here

LA'SOCDAYASHA OR Followers

www.somaliwords.blogspot.com

AYAA DHIBKA KA WADA SOMALIA?

mohamud's shared items

Nabadu Canaha Ka macaan STop The fight now

Masjid around the world

Top Somalian Sites Somalia4life.

Feel Free Folks This Is www.Timacase.Blogspot.com the Place to be.

Yee Moma AFrica

African face

Gumaadka ka socda soomaligalbed Maxaa u dawo ah

Search This Blog***www.timacase.blogspot.com

my best place to visit

Mansha'allah feel free brothers and sisters...Figrada umada

ma'pic's

Blog Archive

BARO DASTUURKA WADANKAGA HOYO

My Blog List

sawiir qurux'Badan

Waa MaxaY Dhibatada DHextala soomalida?

KILIL5vsONLF

Yes to Pen and Book & No to AKA-47

Get the latest electronic phones and more

www.Somaliwords.Blogspot.com news update

africa latest news

Latest Ethiopia News

Free phones

Subscribe To www.somaliwords.blogspot.com

Get Here.

Tuesday, April 24, 2007

No comments:

IslamicPrayer times

Deals

Got Question about webhosting Click here

Subscribe To www.afromusicnet.blogspot.com

LA'SOCDAYASHA OR Followers

www.somaliwords.blogspot.com

AYAA DHIBKA KA WADA SOMALIA?

mohamud's shared items

Nabadu Canaha Ka macaan STop The fight now

Masjid around the world

Top Somalian Sites Somalia4life.

Feel Free Folks This Is www.Timacase.Blogspot.com the Place to be.

Yee Moma AFrica

African face

Gumaadka ka socda soomaligalbed Maxaa u dawo ah

Search This Blog***www.timacase.blogspot.com

my best place to visit

Mansha'allah feel free brothers and sisters...Figrada umada

ma'pic's

Blog Archive

BARO DASTUURKA WADANKAGA HOYO

My Blog List

sawiir qurux'Badan

Waa MaxaY Dhibatada DHextala soomalida?

KILIL5vsONLF